GPSC MATTER USE INDIAN WOMEN HISTORY

ઈતિહાસ

ખાસ મહિલાઓની ભૂમિકાને લગતા બહુ થોડા લખાણો મળે છે; જેમાં વર્ષ 1730ની આસપાસ તંજાવુરના અધિકારી ત્ર્યંબકયજવને સ્ત્રીધર્મપદ્ધતિ અપવાદ છે. આ લખાણમાં ઈસ.પૂર્વે ચોથી સદીમાં લખાયેલી અપસ્તંભ સૂત્રને ધ્યાનમાં રાખીને મહિલાઓના વર્તન પરની નિંદા મહિલાઓ ઉપર લાદવામાં આવેલી ટિપ્પણીઓને સંકલિત કરવામાં આવ્યા છે.

મુખ્ય ધર્મેશ સ્મૃત્તિશુ વિહિતો ભરત સુષુશા શાનામ હી: (પોતાનાના પતિની આજ્ઞા પ્રમાણે સેવા કરવાને તેની પ્રાથમિક ફરજ માનવામાં આવી છે.)

અહીં સુષુશા પરિભાષા (સાહિત્યિક "સાંભળવાની ઈચ્છા") એ બહુ બધા મતલબને આવરી લે છે. જેમાં એક શ્રદ્ધાળુની ઈશ્વરને અંજલિ, કે ગુલામની જેમ સેવા પણ સામેલ છે

પ્રાચીન ભારત

વિદ્વાનો માને છેકે, પ્રાચીન ભારતમાં, મહિલાઓ દરેક ક્ષેત્રમાં પુરૂષો જેટલા સમાન હક્કો ભોગવતી હતી.જોકે, અન્ય કેટલાક, આ અંગે વિરોધાભાસી અભિપ્રાયો ધરાવે છે. પ્રાચીન ભારતના વૈધ્યાકરણના નિષ્ણાતો જેમ કે, પતાંજલિ અને કાત્યાયન સૂચવે છે કે, વૈદિક કાળની શરૂઆતમાં મહિલાઓ શિક્ષિત હતી. ઋગ્વેદની રૂચાઓ સૂચવે છે કે, સ્ત્રીઓના લગ્ન પુખ્ત વયે થતા હતા અને કદાચ તેણી પતિને પસંદ કરવા માટે મુક્ત હતી. ઋગ્વેદ અને ઉપનિષદના લખાણો સૂચવે છે કે, અનેક મહિલાઓ ઋષિ અને મુની હતી, જેમાં ગાર્ગી અને મૈત્રૈય પ્રમુખ છે.

પ્રાચીન ભારતના કેટલાક રાજ્યોમાં નગરવધૂ (શહેરની વધૂ) જેવી પરંપરા હતી. નગરવધૂ નો ખિતાબ જીતવા માટે સ્ત્રીઓ વચ્ચે સ્પર્ધા થતી હતી. નગરવધૂનું વિખ્યાત ઉદાહરણ આમ્રપાલીનું છે.

અભ્યાસ પ્રમાણે, વૈદિક યુગના શરૂઆતના સમયમાં મહિલાઓ સમાન હક્કો અને પ્રતિષ્ઠા ભોગવતી હતી. જોકે, પાછળથી (ઈ.સ. પૂર્વે 500માં), સ્મૃત્તિઓના આગમનથી મહિલાઓનું સન્માન ઘટવા લાગ્યું. (ખાસ કરીને મનુસ્મૃત્તિ) અને બાબર તથા મુઘલ સામ્રાજ્યના ઈસ્લામિક આક્રમણથી અને પછી ખ્રિસ્તીઓના આગમનથી મહિલાઓના સ્વાતંત્ર્ય અને હક્કો પર પડદો પડી ગયો.

જોકે, જૈન સંપ્રદાય જેવી સુધારાવાદી ચળવળોએ મહિલાઓને ધાર્મિક વર્ગમાં મહિલાઓને પ્રવેશ આપ્યો, મોટા ભાગે, ભારતમાં મહિલાઓ બંદીવાન હતી અને તેમની ઉપર નિયંત્રણો હતા. માનવામાં આવે છે કે, છઠ્ઠી સદીથી બાળલગ્નની શરૂઆત થઈ.

મધ્યકાલીન સમય માં શું ?

દેવી રાધારાણીના ચરણોમાં ક્રૃષ્ણ

મધ્યકાલીન સમયના સમાજમાં ભારતની મહિલાઓની સ્થિતી વધુ કથળી હતી. જ્યારે, કેટલાક સમુદાયોમાં સતી થવું, ભારતના કેટલાક સમુદાયોના સમાજ જીવનમાં બાળવિવાહ અને વિધવા વિવાહ પર પ્રતિબંધ સામાન્ય બન્યા હતા. ભારતીય ઉપ-મહાદ્વિપ ઉપર મુસલમાનોની જીતથી ભારતના સમાજમાં પડદાપ્રથાનું આગમન થયું. રાજસ્થાનના રાજપુતોમાં જૌહર કરવામાં આવતા હતા. ભારતના કેટલાક ભાગોમાં, દેવાદાસીઓ કે મંદીરની સ્ત્રીનું જાતિય શોષણ કરવામાં આવતું હતું. બહુપત્નીત્વ બહુધા પ્રચલીત હતા, ખાસ કરીને હિન્દુ ક્ષત્રિય શાસકોમાં તેનો ચાલ હતો.. કેટલાક મુસલમાન પરીવારોમાં સ્ત્રીઓ જનાનાખાના પૂરતી મર્યાદિત હતી.

આ પ્રકારની સ્થિતિ છતાં, કેટલીક મહિલાઓએ રાજકારણ, સાહિત્ય, શિક્ષણ અને ધર્મના ક્ષેત્રમાં પ્રગતિ સાધી હતી. રઝિયા સુલતાન દિલ્હી ઉપર શાસન કરનારી એકમાત્ર મહિલા બની હતી. 1564માં મોઘલ બાદશાહ અકબરના સેનાપતિ અશફ ખાન સાથે યુદ્ધમાં મોતને ભેટતા પહેલા ગોંદની રાણી દુર્ગાવતિએ પંદર વર્ષ સુધી શાસન કર્યું હતું. 1590ના દાયકામાં મોઘલોની વિશાળ સેના સામે ચાંદબીબીએ અહેમદનગરની રક્ષા કરી હતી. જહાંગીરની પત્ની નૂર જહાંએ સામ્રાજ્યની તાકતને અસરકારક રીતે પોતાના કાબુમાં રાખી હતી. તેને મોઘલ તખ્ત પાછળની અસલી તાકત તરીકે ઓળખવામાં આવતી હતી. મોઘલ શાહજાદીઓ જહાંઆરા અને ઝેબુનિસ્સા જાણીતી કવિયિત્રીઓ હતી, અને શાસકીય વહિવટી તંત્ર પર તેમની અસર હતી. વહિવટદાર અને યૌદ્ધા તરીકેની તેમની ક્ષમતાના કારણે, શિવાજીના માતા જીજાબાઈને રાજના વહિવટદાર તરીકે નિમવામાં આવ્યા હતા.શિવાજી દક્ષિણ ભારતમાં ઘણી મહિલાઓ ગામડા, શહેરો, વિભાગો તેમજ સામાજિક અગ્રદૂત અને ધાર્મિક સંસ્થાઓમાં વહીવટ કરતી હતી.

ભક્તિ ચળવળોએ મહિલાઓના સન્માનને પુનઃસ્થાપિત કરવાનો પ્રયાસ કર્યો અને કેટલાક દમન સામે સવાલ ઉઠાવ્યાં. મીરાબાઈ મહિલા સંત-કવિયિત્રી હતા, ભક્તિ ચળવળના સૌથી અગત્યના પાત્રોમાં તેઓ મહત્વપૂર્ણ હતા. આ યુગના અન્ય મહિલા સંત-કવિયિત્રીઓમાં અક્કા મહાદેવી, રામી જનાબાદી અને લાલ દેડનો સમાવેશ થાય છે. હિન્દુત્વના ભક્તિ સંપ્રદાયો જેમ કે, મહાનુભવ, વરકરી, અને બીજી કેટલીક હિન્દુ ધર્મોની આંતરિક ચળવળોએ ખુલ્લીને સામાજિક ન્યાય અને સ્ત્રી-પુરૂષ વચ્ચે સમાનતાની હિમાયત કરી હતી.

ભક્તિ ચળવળ પછી ટૂંક સમયમાં, ગુરૂ નાનક, શીખોના પ્રથમ ધર્મગુરૂએ પુરૂષો અને સ્ત્રીઓ વચ્ચે સમાનતાનો સંદેશો આપ્યો. તેમણે મહિલાઓ દ્વારા ધાર્મિક સભાઓને મંજૂરીની હિમાયત કરી, ભજન અને કિર્તન સભાનું નેતૃત્વ કરવાની અને ગાયન કરવાની ; ધાર્મિક વ્યવસ્થાપક સમિતિઓના સભ્ય બનવાની, રણભૂમિમાં સેનાઓના નેતૃત્વની ; લગ્નમાં સમાનતા અને અમૃત (ધાર્મિક દિક્ષાવીધિ)ની હિમાયત કરી હતી. બીજા શીખ ગુરૂઓએ પણ સ્ત્રીઓ સાથે ભેદભાવ સામે શિક્ષા આપી હતી.

ઐતિહાસિક રીતિઓ

કેટલાક સમુદાયોમાં સતી, જૌહર અને દેવદાસી જેવી પરંપરાઓ ઉપર પ્રતિબંધ મુકવામાં આવ્યો છે અને આધુનિક ભારતમાં મોટાભાગે નાશ પામી છે. જોકે, ભારતના દૂરના વિસ્તારોમાં આ રીતિઓના કિસ્સા મળી આવે છે. કેટલાક સમુદાયોમાં ભારતીય મહિલાઓ દ્વારા હજૂ પણ પડદા પ્રથા પાળવામાં આવે છે, ભારતના સાંપ્રત કાયદાઓ હેઠળ ગેરકાયદેસર રીતિ હોવા છતાં, બાળલગ્ન પણ પ્રવર્તે છે.

સતી

સતીએ જૂની અને મોટાભાગે નષ્ટ થયેલી પ્રથા છે, કેટલાક સમુદાયોમાં વિધવાને તેના પતિની ચિતામાં જીવતી સળગાવી દેવામાં આવતી હતી. આમ તો આ ક્રિયા વિધવા દ્વારા સ્વેચ્છાએ સ્વીકારવાની હતી, છતાં એવું માનવામાં આવે છે કે, કેટલીક વખત આમ કરવા માટે વિધવાને ફરજ પાડવામાં આવતી હતી. 1829માં અંગ્રેજો દ્વારા તેને નાબુદ કરવામાં આવી હતી. આઝાદી પછી સતીપ્રથાના ચાલીસ જેટલા કિસ્સા નોંધાયા છે. 1987માં રાજસ્થાનની રૂપકંવરનો કિસ્સો સતી (અટકાવવા)ના કાયદાને લાગૂ કરવા સુધી દોરી ગઈ હતી.

[જૌહરપ્રથા]

જૌહર એવી પ્રથા છે, જેમાં હારેલા યૌદ્ધાની તમામ પત્નીઓ અને પુત્રીઓ સળગી જતી હતી. શત્રુઓના હાથમાં પકડાઈ જવા અને પછી શોષણને ટાળવા માટે આમ કરવામાં આવતું હતું. પરાજીત રાજપૂત શાસકો, જેઓ તેમના સન્માનને સૌથી ઉપર ગણતા હતા, તેમની પત્નીઓ દ્વારા આ પ્રથાને અનુસરવામાં આવતી હતી.

પડદા

કેટલાક સમુદાયોમાં પડદો એવી રીતિ છે, જેમાં મહિલાઓએ તેમના શરીરની જેમ ત્વચા અને તેમના ઘાટને ઢાંકે. તે મહિલાઓની હરફર ઉપર નિયંત્રણ લાદે છે, તે મુક્તપણે વાતચીત કરવાના હક્કને કાપે છે, અને તે મહિલાઓ તાબામાં હોવાના પ્રતિકરૂપ છે. બંને ધર્મોના ધાર્મિક નેતાઓની અજ્ઞાનતા અને પૂર્વાગ્રહોના કારણે આ ગેરમાન્યતા ઉદ્દભવી છે, ઈસ્લામ કે હિન્દુત્વની ધાર્મિક શિક્ષાનો પડધો નથી પાડતા.

દેવદાસીઓ

દેવદાસીએ દક્ષિણ ભારતના કેટલાક વિસ્તારોની પ્રથા છે, જેમાં મહિલાઓના "લગ્ન" દેવ અથવા મંદીર સાથે કરવામાં આવે છે. ઈસુની દસમી સદી સુધીમાં આ પ્રથા મજબુત રીતે સ્થાપિત થઈ ગઈ હતી. આગળના સમયમાં, ભારતના કેટલાક ભાગોમાં દેવદાસીઓનું ગેરકાયદેસર જાતિય શોષણ પ્રથા બની ગયા.

બ્રિટિશ શાસન

19મી સદીમાં યુરોપના વિદ્વાનોએ નોંધ્યું કે, હિન્દુ મહિલાઓ અન્ય મહિલાઓ કરતા "નૈસર્ગિક રીતે ચારિત્ર્યશીલ" અને "વધુ ગુણવાન" છે. બ્રિટિશ રાજ દરમિયાન અનેક સુધારકો જેમ કે, રામ મોહન રૉય, ઈશ્વર ચંદ્ર વિદ્યાસાગર, જ્યોતિરાવ ભૂલે વગેરે મહિલાઓના ઉત્કર્ષ માટે લડ્યા હતા. આ યાદી જોતા એવું લાગે કે રાજ દરમિયાન અંગ્રેજોએ કોઈ સકારાત્મક પ્રદાન આપ્યું ન હતું, તે પૂર્ણપણે સાચું નહીં હોય, કેમ કે, મિશનરીઓના પત્નીઓ જેમ કે માર્થા મોલ્ટ ઉર્ફે મીડ અને તેમની પુત્રી એલિઝા કેલ્ડવેલ ઉર્ફે મોલ્ટને દક્ષિણ ભારતની છોકરીઓના શિક્ષણ અને તાલિમની શરૂઆત કરવા માટે યોગ્ય રીતે યાદ કરવામાં આવે છે- શરૂઆતમાં સ્થાનિકોએ આ પ્રથાનો વિરોધ કર્યો, આગળ તે પરંપરા ઉડી ગઈ. રાજા રામમોહન રૉયના પ્રયાસો 1829માં ગવર્નર-જનરલ વિલિયમ કેવેન્ડિશ-બેન્ટિકના કાળમાં સતી પ્રથાની નાબુદી તરફ દોરી ગયા. ઈશ્વર ચંદ્ર વિદ્યાસાગરની વિધવા મહિલાઓની સ્થિતી સુધારવાની ચળવળ 1856માં વિધવા પુનઃવિવાહ કાયદા સુધી દોરી ગઈ. અનેક મહિલા સુધારકો જેમ કે પંડિત રમાબાઈએ પણ મહિલાઓના ઉત્કર્ષના કામમાં સહાય કરી હતી.

કિટ્ટુર ચિન્નમા, કર્ણાટકના રજવાડા કિટ્ટુરના મહારાણી હતા, અંગ્રેજોની ખાલસાનીતિ સામે તેમણે બળવો કર્યો હતો અને સૈન્યનું નેતૃત્વ કર્યું હતું. 16મી સદીમાં તટીય કર્ણાટકની રાણી અબ્બક્કા રાણીએ યુરોપી સેનાઓના આક્રમણને, ખાસ કરીને પોર્ટુગલોના આક્રમણને સફળતાપૂર્વક ખાળ્યું હતું. ઝાંસીની રાણી લક્ષ્મીબાઈએ અંગ્રેજોની સામે 1857માં ભારતીયોના બળવાનું નેતૃત્વ કર્યું હતું. હવે, તેણીને બૃહૃદ રીતે રાષ્ટ્રવાદી નાયક તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. બેગમ હઝરત મહલ, અવધના સહ-શાસક, વધુ એક એવા શાસક હતા, જેમણે 1857ના વિપલ્વનું નેતૃત્વ કર્યું હતું. તેણીએ અંગ્રેજો સાથે સંધિ કરવાનો ઈન્કાર કરી દીધો અને છેવટે નેપાળમાં એકાંતવાસ ગાળ્યો હતો. આ ગાળાના ગણતરીના નોંધપાત્ર મહિલા શાસકોમાં ભોપાલના બેગમોનો પણ સમાવેશ થાય છે. લડાયક કૌશલ્યોમાં તેમણે પડદાપ્રથાનો ઉપયોગ નહોતો કર્યો.

ચંદ્રમુખી બસુ, કાદમ્બનિ ગાંગુલી અને આનંદી ગોપાલ જોષી ભારતની શરૂઆતી મહિલાઓમાંથી હતી, જેમણે શૈક્ષણિક પદ્દવી હાંસલ કરી હોય.

1917માં મહિલાઓનું પ્રથમ પ્રતિનિધિ મંડળ રાજ્યના સચિવને મળ્યું હતું અને મહિલાઓના રાજકીય અધિકારીઓની માગ કરી હતી, તેમને ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસનું સમર્થન હાંસલ હતું. 1927માં ઓલ ઈન્ડિયા વિમેન્સ એજ્યુકેશન કોન્ફરન્સ (અખિલ ભારતીય મહિલા શિક્ષણ પરિષદ) મળી હતી. 1929માં બાળલગ્ન પ્રતિબંધ કાયદો પસાર કરવામાં આવ્યો હતો, જેમાં લગ્ન સમયે છોકરીની ઉંમર ઓછા માં ઓછી 14 વર્ષની નક્કી કરવામાં આવી હતી, મહંમદ અલી ઝીણાના પ્રયાસો થકી આ કાયદો પસાર થયો હતો.. ખુદ મહાત્મા ગાંધીએ 13ની વયે લગ્ન કર્યા હોવા છતાં, પાછળથી તેમણે લોકોને બાલ લગ્નનો બહિષ્કાર કરવા માટે વિનંતી કરી હતી અને બાળ વિધવાઓ સાથે લગ્ન કરવા યુવાનોને હાંકલ કરી હતી.

ભારતની સ્વાતંત્ર્ય ચળવળમાં મહિલાઓએ અગત્યની ભૂમિકા ભજવી હતી. કેટલાક વિખ્યાત સ્વાતંત્ર્ય સેનાનીઓમાં ભિખાજી કામા, ડૉ. એન્ની બેસન્ટ, પ્રીતિલત્તા વાડેદાર, વિજ્યાલક્ષ્મી પંડિત, રાજકુમારી અમૃત કૌર, અરૂણા આશફ અલી, સૂચેતા ક્રિપ્લાની, અને કસ્તૂરબા ગાંધીનો સમાવેશ થાય છે. બીજા નોંધપાત્ર નામોમાં મુથ્થુલક્ષ્મી રેડ્ડી અને દુર્ગાબાઈ દેશમુખ વગેરેનો સમાવેશ થાય છે. સુભાષચંદ્ર બોઝની ઈન્ડિયન નેશનલ આર્મીમાં ઝાંસીની રાણી લક્ષ્મીબાઈ રેજિમેન્ટ હતી, જે કેપ્ટન લક્ષ્મી સહેગલ સહિત પૂર્ણપણે મહિલાઓની બનેલી હતી. કવિયિત્રી અને સ્વાતંત્ર્ય સેનાની સરોજીની નાયડુ, ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસના પ્રથમ ભારતીય મહિલા અધ્યક્ષ હતા, અને ભારતના રાજ્યના રાજ્યપાલ બનનારા પ્રથમ મહિલા હતા.

સ્વતંત્ર ભારત

ભારતમાં મહિલાઓ હાલ તમામ પ્રકારની પ્રવૃત્તિઓમાં સામેલ થાય છે, જેમ કે, શિક્ષણ, રમત-ગમત, રાજકારણ, માધ્યમો, કલા અને સંસ્કૃત્તિ, સેવા ક્ષેત્ર, વિજ્ઞાન અને પ્રૌદ્યોગિકી વગેરે. ઈન્દિરા ગાંધી, તેમણે ભારતના વડાપ્રધાન તરીકે કુલ 15 વર્ષના ગાળા માટે સેવા આપી, તેઓ વિશ્વમાં સૌથી લાંબો સમય સુધી વડાપ્રધાન તરીકે સેવા આપનારા મહિલા છે.

ભારતના બંધારણ દ્વારા, તમામ ભારતીય મહિલાઓને સમાનતાનો હક્ક આપવામાં આવ્યો છે (કલમ-14), રાજ્ય દ્વારા ભેદભાવ નહીં (કલમ 15(1)), સમાનતાનો હક્ક (કલમ 16), સમાન કામ માટે સમાન ચૂકવણું (કલમ 39 (ડી)). વધુમાં, તે રાજ્ય દ્વારા મહિલાઓ અને બાળકોની તરફેણમાં વિશેષ જોગવાઈઓ કરવાની મંજૂરી આપે છે (કલમ 15(3)), મહિલાઓના સ્વમાનનું અપમાન કરનારી તમામ રીતિઓને ત્યાગવા કહે છે (કલમ 51 (એ) (અ) (ઈ) (ઈ)), તે રાજ્યને મહિલાઓ માટે કાર્યસ્થળે ન્યાયી અને માનવીય સંજોગો અને પ્રસૂતિ રાહત માટે યોગ્ય જોગવાઈઓ કરવા માટે મંજૂરી આપે છે. (કલમ 42).

1970ના દાયકાના અંતભાગમાં ભારતમાં નારીવાદી સક્રિયતાએ ગતિ પકડી હતી. મથુરા રેપ કેસ મહિલા જૂથોને રાષ્ટ્રીય કક્ષાના મુદ્દાઓ પર સાથે લાવ્યો. મથુરાના પોલીસ સ્ટેશનમાં પોલીસ કર્મચારી દ્વારા યુવાન છોકરીનો બળાત્કાર કરવામાં આવ્યો હતો, તેની મુક્તિ સામે 1979-80માં વ્યાપક દેખાવો થયા હતા. રાષ્ટ્રીય માધ્યમો, દ્વારા તેને વ્યાપક પણે આવરી લેવામાં આવ્યા, અને સરકારને પૂરાવાના કાયદામાં, ફોજદારી પ્રક્રિયાના કાયદામાં અને ભારતીય દંડ સંહિતામાં જેલમાં બળાત્કારની શ્રેણી સામેલ કરવાની ફરજ પડી. સ્ત્રી ભ્રૂણહત્યા, લૈંગિક ભેદભાવ, મહિલા આરોગ્ય અને મહિલા સાક્ષરતા જેવા વિષયો પર મહિલા કાર્યકરો એક થયા.

ભારતમાં મહિલા પરની હિંસા સાથે દારૂને પણ સાંકળવામાં આવે છે. આંધ્રપ્રદેશ, હિમાચલપ્રદેશ, હરિયાણા, ઓરિસ્સા, મધ્યપ્રદેશ અને બીજા રાજ્યોમાં અનેક મહિલા જૂથોએ દારૂ-વિરોધી અભિયાનો છેડ્યા છે. ઘણી મુસ્લીમ મહિલાઓએ શરિયત હેઠળ મહિલાઓના હક્કોનું ધાર્મિક નેતાઓ દ્વારા વિશ્લેષણ પર સવાલ ઉઠાવ્યા છે અને ત્રણ વખત તલાકની પ્રથાની આલોચના કરી છે.

1990ના દાયકામાં, વિદેશી દાતા સંસ્થાઓ તરફથી મળતા દાનથી, નવા મહિલા-કેન્દ્રીય સ્વૈચ્છિક સંસ્થાઓની સ્થાપના શક્ય બની છે. સ્વ-સહાય જૂથો અને સ્વૈચ્છિક સંસ્થાઓ, જેમકે, સેલ્ફ એમ્પલોઈડ વિમેન્સ એસોસિએશન (સેવા)એ ભારતમાં મહિલાઓના અધિકાર માટે મોટી ભૂમિકા ભજવી છે. અનેક મહિલાઓ સ્થાનિક ચળવળોમાં નેતા તરીકે ઊભરી આવી છે. ઉદાહરણ તરીકે, નર્મદા બચાવો આંદોલનના મેધા પાટકર.

ભારત સરકાર દ્વારા વર્ષ 2001ને મહિલા સશક્તિકરણ (સ્વશક્તિ ) વર્ષ તરીકે જાહેર કરવામાં આવ્યું છે. વર્ષ 2001માં મહિલાઓના સશક્તિકરણ માટે રાષ્ટ્રીય નીતિ પસાર કરવામાં આવી હતી.

વર્ષ 2006માં, ઈમરાના નામની મુસલમાન બળાત્કાર પીડિતાના કિસ્સાને – માધ્યમો દ્વારા પ્રકાશમાં લાવવામાં આવ્યો હતો. ઈમરાના ઉપર તેના સસરાંએ બળાત્કાર કર્યો હતો. કેટલાક મુસલમાન મૌલવીએ એવું જાહેર કર્યું હતું કે, ઈમરાનાએ તેના સસરા સાથે લગ્ન કરવા જોઈએ. જેના કારણે, વ્યાપક વિરોધ થયો હતો અને છેવટે ઈમરાનાના સસરાને દસ વર્ષની જેલની સજા થઈ હતી, આ ચૂકદાનું કેટલીક નારીવાદી સંસ્થાઓ અને ઓલ ઈન્ડિયા મુસ્લીમ પર્સનલ લો બોર્ડ દ્વારા સ્વાગત કરવામાં આવ્યું હતું.

9 માર્ચ 2010ના દિવસે, આંતરરાષ્ટ્રીય મહિલા દિવસના એક દિવસ પછી. રાજ્ય સભા દ્વારા મહિલા અનામત ધારો, પસાર કરવામાં આવ્યો, જેમાં સંસદ અને રાજ્યની વિધાનસભાઓમાં મહિલાઓ માટે 33% અનામતની ખાતરી આપવામાં આવી છે.

સમયચક્ર

દેશમાં મહિલાઓ દ્વારા શું સિદ્ધિ હાંસલ કરવામાં આવી છે, તેના ઉપર નજર કરીને તેમની સ્થિતિમાં આવેલા સતત પરિવર્તન પર નજર કરી શકાય છે:

· 1879: જ્હોન ઈલિયટ ડ્રિન્ક વોટ બેથુને 1849માં બેથુન શાળાની સ્થાપના કરી, જે 1879માં બેથુન કોલેજ તરીકે વિકસી, આમ તે ભારતની પ્રથમ મહિલા કોલેજ બની.

· 1883: ચંદ્રમુખી બસુ અને કાદમ્બનિ ગાંગુલી ભારત અને બ્રિટિશ સામ્રાજ્યની પ્રથમ મહિલા સ્નાતકો બની.

· 1886: કાદમ્બનિ ગાંગુલી અને આનંદી ગોપાલ જોશી પશ્ચિમી ઔષધ વિજ્ઞાનમાં તાલિમ હાંસલ કરનારા ભારતના પ્રથમ મહિલા બન્યાં.

· 1905: સુઝેન આરડી ટાટા કાર ચલાવનારા પ્રથમ ભારતીય મહિલા બન્યા.

· 1916: પ્રથમ મહિલા વિશ્વવિદ્યાલય, એસએનડીટી (SNDT) મહિલા વિશ્વવિદ્યાલય 2 જૂન 1916ના દિવસે સમાજ સુધારક ધોન્ડો કેશવ કર્વે દ્વારા માત્ર પાંચ વિદ્યાર્થીનીઓ સાથે સ્થાપવામાં આવ્યું.

· 1917: એન્ની બેસન્ટ ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસના પ્રથમ મહિલા અધ્યક્ષ બન્યાં.

· 1919: અજોડ સમાજ સેવાના માટે, પંડિત રમાબાઈ બ્રિટિશ રાજમાં કૈસર-એ-હિન્દનું સન્માન મેળવનારા પ્રથમ ભારતીય મહિલા બન્યાં.

· 1925: સરોજિની નાયડુ ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસના ભારતમાં જન્મેલા પ્રથમ મહિલા અધ્યક્ષ બન્યાં.

· 1927: અખિલ ભારતીય મહિલા પરિષદની સ્થાપના થઈ.

· 1944: અસિમા ચેટરજી ભારતના વિશ્વ વિદ્યાલયમાંથી ડૉક્ટરેટ ઓફ સાઈન્સની પદ્દવી હાંસલ કરનારા પ્રથમ મહિલા બન્યાં.

· 1947: 15 ઓગસ્ટ 1947ના આઝાદી પછી, સરોજિની નાયડુ સંયુક્ત પ્રાંતોના રાજ્યપાલ બન્યાં અને આ પ્રક્રિયામાં ભારતના પ્રથમ મહિલા રાજ્યપાલ પણ બન્યાં.

· 1951: ડેક્કન એરવેઝના પ્રેમ માથુર વ્યવસાયી વિમાનચાલક બનનારા પ્રથમ ભારતીય બન્યાં.

· 1953: વિજયાલક્ષ્મી પંડિત સંયુક્ત રાષ્ટ્ર મહાસભાની પ્રથમ મહિલા અધ્યક્ષ(અને પ્રથમ ભારતીય) બન્યા.

· 1959: અન્ના ચંડી ભારતમાં ઉચ્ચ ન્યાયાલય (કેરળ હાઈકોર્ટ)ના પ્રથમ મહિલા ન્યાયાધીશ બન્યા.

· 1963: સૂચેતા ક્રિપલાની ઉત્તર પ્રદેશના મુખ્યપ્રધાન બન્યાં, ભારતના કોઈપણ રાજ્યમાં આ પદ ધારણ કરનાર પ્રથમ મહિલા બન્યાં.

· 1966: કેપ્ટન દુર્ગા બેનરજી દેશની વિમાન સેવા ઈન્ડિયન એરલાઈન્સના પ્રથમ ભારતીય મહિલા પાઈલટ બન્યા.

· 1966: કમલાદેવી ચટ્ટોપાધ્યાય સામુદાયિક નેતૃત્વ માટે રોમન મેગ્સેસે એવોર્ડ જીત્યા.

· 1966: ઈન્દિરા ગાંધી ભારતના પ્રથમ મહિલા વડાપ્રધાન બન્યા.

· 1970: કમલજીત સંધૂ એશિયન રમતોત્સવમાં સુવર્ણ પદક મેળવનાર પ્રથમ ભારતીય મહિલા બન્યા.

· 1972: કિરણ બેદી ભારતીય પોલીસ સેવામાં જોડાનાર પ્રથમ મહિલા બન્યા.

· 1979: મધર ટેરેસાએ નોબલ શાંતિ પુરસ્કાર જીત્યો, આમ કરનાર તેઓ ભારતના પ્રથમ મહિલા નાગરિક બન્યા.

· 1984: 23 મે ના દિવસે, બચેન્દ્રી પાલ માઉન્ટ એવરેસ્ટ પર ચડનારા પ્રથમ ભારતીય મહિલા બન્યા.

· 1989: જસ્ટિસ એમ. ફાતિમા બીવી ભારતની સર્વોચ્ચ અદાલતના પ્રથમ મહિલા ન્યાયધીશ બન્યા.

· 1997: કલ્પના ચાવલા અવકાશમાં જનાર ભારતમાં જન્મેલ પ્રથમ મહિલા બન્યા.

· 1992: પ્રિયા જીંગન ભારતની સેનામાં જોડાનાર પ્રથમ મહિલા બન્યા (આગળ જતા 6 માર્ચ 1993ના તેઓ સેનામાં ઔપચારિક રીતે સામેલ થયા.)

· 1994: હરિતા કૌર દેઓલ ભારતીય વાયુદળના પ્રથમ ભારતીય મહિલા પાઈલટ બન્યા, જેને એકલાં ઉડ્ડાણ ભરી હતી.

· 2000: કર્ણામ મલ્લેશ્વરી ઓલ્પિકમાં પદક મેળવનાર પ્રથમ ભારતીય મહિલા બન્યા (2000માં સિડનીમાં ઉનાળુ ઓલમ્પિક વખતે કાંસ્યપદક મેળવ્યો હતો.)

· 2002: લક્ષ્મી સહેગલ ભારતમાં રાષ્ટ્રપતિ પદની ચૂંટણી માટે ઊભા રહેનાર પ્રથમ ભારતીય મહિલા બન્યા.

· 2004 : પુનિતા અરોરા ભારતીય સેનાના પ્રથમ મહિલા બન્યા, જે લેફ્ટનન્ટ જનરલના સર્વોચ્ચ હોદા સુધી પહોંચ્યા હોય.

· 2007: પ્રતિભા પાટિલ ભારતના પ્રથમ મહિલા રાષ્ટ્રપતિ બન્યા.

· 2009: મીરા કુમાર ભારતની સંસદના નીચલા ગૃહ લોકસભાના પ્રથમ મહિલા સ્પીકર બન્યા છે.
આ દેશમાં વિધવા મહિલાઓ પર જે અત્યાચાર ગુજારાય છે એનો જોટો દુનિયાભરમાં જડવો મુશ્કેલ છે




આ દેશમાં એવી હજારો મહિલાઓ છે જે વિધવા હોવાથી અમાનુષી અત્યાચાર મૂગે મોઢે સહન કરે છે. દેશમાં સૌથી વધુ વિધવા મહિલાઓ આજે પણ ઉત્તર પ્રદેશના વૃંદાવન શહેરમાં છે. કોઇ એમને રામજણી કહે છે, તો કોઇ ગંગાસ્વરૃપ કહે છે. પરંતુ આ બધી મહિલાઓની સ્થિતિ સારી નથી. ધ ગિલ્ડ ઑફ સર્વિસિસ નામની એક એનજીઓએ તાજેતરમાં વ્રજમાં વસતી આ મહિલાઓ વિશે એક સર્વે હાથ ધર્યો હતો. ૩૦મી નવેંબરે એ સર્વેની વિગતો પ્રગટ કરાઇ હતી.

દેશમાં રાષ્ટ્રપ્રમુખપદે એક મહિલા છે- પ્રતિભા પાટિલ. સુપર પીએમ તરીકે જેમની ગણના થાય છે એ સોનિયા ગાંધી એક મહિલા છે. લોકસભાના સ્પીકરપદે એક મહિલા છે-મીરાં કુમાર. દેશના સૌથી મોટા રાજ્ય ઉત્તર પ્રદેશના મુખ્ય પ્રધાનપદે એક માથાભારે મહિલા બિરાજે છે અને છતાં આ દેશમાં વિધવા મહિલાઓ પર જે અત્યાચાર ગુજારાય છે એનો જોટો દુનિયાભરમાં જડવો મુશ્કેલ છે. મુંબઇ, દિલ્હી, કોલકાતા કે બેંગલોર જેવાં મહાનગરોમાં વસતી મહિલાઓને કદાચ ખ્યાલ પણ નહીં હોય કે આજે એકવીસમી સદીમાં પણ, દેશના ગ્રામ વિસ્તારોમાં કોઇ મહિલાનો ચૂડલો ભાંગે ત્યારે એને માથું મૂંડાવવાની ફરજ પડે છે, એને સફેદ કપડાં પહેરવાની ફરજ પાડવામાં આવે છે, એને વધ્યું ઘટયું કે વાસી ખાવાનું આપવામાં આવે છે, એને અનાજ ભરવાના કોથળા પર સુવાની ફરજ પાડવામાં આવે છે. આટલું ઓછું હોય તેમ ઘણીવાર તેમની લાજ લૂંટવાના બેશરમ પ્રયાસો થાય છે, એમને ઘણીવાર મારપીટ કરવામાં આવે છે.

એટલેજ દેશના ખૂણે ખૂણેથી આવી મહિલાઓ તક મળ્યે વ્રજમાં ચાલી જાય છે. અહીં સમદુઃખિયણ મહિલાઓ સંપીને સાથે રહે છે. કોઇ સિલાઇ કામ કરે છે તો કોઇ ભરત-ગૂંથણ કરે છે. કોઇ મીણબત્તી બનાવીને પેટનો ખાડો પૂરે છે, કોઇ ભજન ગાઇને પેટ પૂરતું રળી લે છે. જેમની પાસે કોઇ હુન્નર નથી એવી મહિલાઓ ઘેર ઘેર ઝાડુ-પોતાં, કપડાં-વાસણ ધોઇને પેટ પૂરતું કમાઇ લે છે. જો કે એમાંય જોખમ ઓછું હોતું નથી.

ખાસ કરીને મહિલા યુવાન અને સ્વરૃપવાન હોય ત્યારે, ક્યારેક ઘરધણીની મેલી નજરનો ભોગ બને છે. પરંતુ મોટે ભાગે વ્રજમાં રહેતી મહિલાઓ ખુશ છે. ધ ગિલ્ડ ઑફ સર્વિસિસના સર્વેમાં જણાયું કે ૭૮ ટકા મહિલાઓ બળાત્કારનો ભોગ બનવાનો ભય સતત સેવે છે. આવી ૫૦૦ શિક્ષિત મહિલાઓને એક પ્રશ્નાવલિ આપવામાં આવી હતી. ૯૦ ટકા મહિલાઓએ પોતાના ઘેર પાછા જવાની ચોખ્ખી ના પાડી દીધી હતી અને કહ્યું હતું કે અમે અહીં સુખી છીએ. કેટલીક મહિલાઓએ બીજા પ્રકારના ફોબિયા (ભય) વ્યક્ત કર્યા હતા. કોઇએ ધંધાદારી કથાકારોની ગાંડીઘેલી વાતો સાંભળીને એવો ભય વ્યક્ત કર્યો હતો કે હું વિધવા છંુ માટે મારો 'મોક્ષ' નહીં થાય. તો કોઇએ કહ્યું કે મારા અંતિમ સંસ્કાર યોગ્ય રીતે નહીં થાય. કોઇએ હું બીમાર પડીશ ત્યારે મારું કોણ કરશે એેવો ભય વ્યક્ત કર્યો હતો.

જો કે મોટા ભાગની મહિલાઓએ સૌથી વધુ જરૃરિયાત 'ઇમોશનલ સપોર્ટ'ની હોવાનું સ્વીકાર્યું હતું. માણસ માત્ર લાગણીભૂખ્યો હોય છે. એમાંય પોતાના પ્રિયપાત્રનો કાયમી વિયોગ સહેનાર વ્યક્તિને ભાવનાત્મક ટેકાની જરૃર વધુ હોવાની. અહીં ન્યાત-જાતના ભેદભાવ વિના મોટા ભાગની મહિલાઓ સમૂહમાં રહે છે. પચાસ ટકાથી વધુ સ્ત્રીઓ ભાડે ઘર રાખીને રહે છે. ભોજનનો કોઇ પ્રોબ્લેમ નથી કારણ કે વ્રજમાં ઠેર ઠેર અન્નક્ષેત્રો ચાલે છે એટલે બંને સમય જમવાનું તો મળી રહે છે. સર્વેમાં જણાવ્યા મુજબ દેશમાં કુલ ચાર કરોડ વિધવા મહિલાઓ છે. એમાંથી પચાસ ટકા મહિલાઓની સ્થિતિ જાનવર કરતાં પણ બદતર છે. આ સર્વેમાં નોંધ્યા મુજબ સૌથી વધુ કરુણ સ્થિતિ પશ્ચિમ બંગાળની મહિલાઓેની છે. એક તરફ બંગાળીઓ માતાજીનાં વિવિધ સ્વરૃપોની પૂજા-આરાધના કરે છે અને બીજી તરફ વિધવાઓ પર જોરજુલમ ગુજારાય છે.

સર્વે કરનારી એનજીઓ કહે છે કે કાં તો આ મહિલાઓને ખપ પૂરતું અક્ષરજ્ઞાાન આપવું જોઇએ અથવા તો તેમને કોઇ કલા-કારીગરી શીખવવી જોઇએ જેથી પોતાના પૂરતંુ કમાઇ લઇને સ્વમાનભેર જીવી શકે. અત્યારે વ્રજમાં રહેતી પચાસ ટકા વિધવા મહિલાઓ સરેરાશ ૪૦૦થી ૨૦૦૦ રૃપિયા રળે છે.

ગમે તેટલી કરકસર કરે તો પણ આજના મોંઘવારીના જમાનામાં આટલી રકમથી પેટનો ખાડો પૂરી શકાય નહીં, કપડાં અને રહેઠાણનો ખર્ચ અલગ.

આપણા કાયદામાં વિધવા નારી માટે કોઇ નક્કર જોગવાઇ નથી. દેશના ટોચના હોદ્દાઓ પર મહિલાઓ બિરાજમાન છે ત્યારે આ દુર્ભાગી મહિલાઓના ઉત્કર્ષ માટે કંઇ ન થઇ શકે ?